تأثیر طول دوره تداخل علف‌های هرز بر عملکرد و اجزای عملکرد زیره سبز در شرایط دیم و آبی

سابقه و هدف: زیره سبز یکی از مهم‌ترین گیاهان دارویی است که به دلیل خصوصیات خاص خود و داشتن سطح زیر کشت 18 هزار هکتار، رتبه نخست سطح زیر کشت را در بین گیاهان دارویی در کشور به خود اختصاص داده است و استان خراسان رضوی به عنوان یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان این گیاه دارویی محسوب می‌شود. سالیانه در 8100 هکتار از اراضی استان خراسان زیره سبز به صورت آبی و در 4000 هکتار به صورت دیم کشت می‌شود. یکی از مشکلات اصلی تولید این گیاه دارویی ارزشمند قابلیت رقابتی کم این گیاه با علف‌های هرز می‌باشد به نحوی که رقابت علف‌های هرز می‌تواند تا حدود ۹۲ درصد سبب کاهش عملکرد دانه شود. مواد و روش‌ها: به منظور بررسی طول دوره تداخل علف‌های هرز بر عملکرد و اجزای عملکرد زیره سبز در شرایط دیم و آبی، آزمایشی به صورت کرت‌های خرد شده، در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1394-1393، در شهرستان سبزوار انجام شد. روش کشت (دیم و آبی) به عنوان فاکتور اصلی و طول دوره‌ی تداخل علف‌های هرز (0، 15، 30، 45، 60 و 75 روز بعد از سبز شدن (عدم کنترل)) به عنوان فاکتور فرعی بودند. در شرایط آبی، 4 مرحله آبیاری در زمان کاشت، شاخه دهی، گلدهی و دانه‌بندی انجام شد در حالیکه در شرایط دیم فقط در زمان کشت یک‌بار آبیاری انجام شد. سایر عملیات زراعی در هر دو روش کشت مشابه بود. از معادله لجستیک سه پارامتره برای تعیین زمان آغاز شروع کاهش عملکرد بر اساس طول دوره تداخل علف‌های هرز استفاده شد. یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که کشت فاریاب دارای وزن خشک علف هرز، تعداد چتر در بوته، تعداد دانه در چتر، عملکرد بیولوژیکی و عملکرد اقتصادی بیشتری نسبت به کشت دیم بود که از نظر آماری اختلاف معنی‌داری با روش کشت دیم داشت؛ در حالی که تراکم علف هرز و تعداد شاخه جانبی تحت تأثیر روش کشت قرار نگرفت. کشت آبی در مقایسه با کشت دیم 92/1 درصد تراکم و 02/26 درصد زیست توده علف هرز بیشتری تولید کرد. در کشت به صورت آبی، زیره سبز از ارتفاع، تعداد شاخه جانبی، تعداد چتر در بوته، تعداد دانه در چتر، عملکرد بیولوژیکی و عملکرد اقتصادی بیشتری نسبت به کشت دیم برخوردار بود. افزایش طول دوره‌ی تداخل علف‌های هرز سبب کاهش 28/24 درصدی ارتفاع، 37/33 درصدی تعداد شاخه جانبی، 89/30 درصدی در تعداد چتر در بوته، 88/43 درصدی تعداد دانه در چتر، 25/45 درصدی عملکرد بیولوژیک و 81/44 درصدی عملکرد اقتصادی شد. در هر دو نظام کشت دیم و آبی افزایش طول دوره تداخل سبب کاهش عملکرد و اجزای عملکرد زیره سبز شد که میزان این کاهش در شرایط دیم بیشتر بود. بررسی ضرایب تابع رگرسیون لجستیک نشان داد که در شرایط کشت دیم شروع کاهش عملکرد زودتر حادث شد (15/23 روز بعد از سبز شدن) در حالی که شروع کاهش عملکرد در کشت آبی تا روز 28 بعد از سبز شدن به تعویق افتاد. زمان بحرانی کنترل علف‌های هرز در دو شرایط دیم و آبی به ترتیب 14 و 16 روز بعد از سبز شدن برای 5 درصد کاهش عملکرد و 18 و 25 روز بعد از سبز شدن برای 10 درصد کاهش عملکرد به دست آمد. نتیجه‌گیری: در مجموع نتایج آزمایش نشان داد که در هر دو روش کشت، تداخل علف‌های هرز سبب کاهش عملکرد اقتصادی شد. با این وجود در شرایط کشت دیم تداخل تا 23 روز بعد از سبز شدن و در شرایط آبی تا 28 بعد از سبز شدن کاهش قابل ملاحظه‌ای را در عملکرد اقتصادی موجب نشد.